Tegenwoordig een van de meest gezellige volkswijken om in te wonen in Arnhem-Noord, maar dat was vroeger wel anders. De wijk kent namelijk een roerige geschiedenis. Waarom werd Klarendal eigenlijk gebouwd? En hoe woon je er nu?

Niet gepland, wel gewenst

Halverwege de negentiende eeuw trekken er steeds meer mensen van buitenaf naar Arnhem om als arbeider te werken. Zo is er bijvoorbeeld veel mankracht nodig voor het aanleggen van de spoorlijn. Al die extra inwoners hebben natuurlijk een woonplaats nodig. Omdat de binnenstad in die tijd al vrij vol is en andere gebieden - zoals de Velperweg en Amsterdamseweg - bewoond worden door rijkelui in het bezit van villa’s en landgoederen, is de ruimte beperkt. Het gebied van het huidige Klarendal, net buiten het stadscentrum, is redelijk onbebouwd en biedt uitkomst. De locatie wordt tot dat moment vooral gebruikt als begraafplaats en mestvaalt  – zaken waar in de binnenstad geen plek voor is. En zo geschiedde. Klarendal krijgt vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw steeds meer arbeiderswoningen en ontwikkelt zich tot nieuwe wijk. Van oorsprong niet gepland, maar wel ontstaan en gewenst.

Van armoedige krotten tot zelfvoorzienende wijk

Hoewel de ontwikkeling van het vroege Klarendal op het eerste gezicht positief lijkt, vertelt de werkelijkheid een ander verhaal. Arbeiders wonen tot 1900 in Klarendal namelijk onder erbarmelijke omstandigheden. Er is weinig toezicht op de leefomstandigheden van arbeiders. Zo zijn er veel krottenbuurten zonder riolering en is hygiëne ver te zoeken. Een armoedig leven is in deze wijk dan ook geen uitzondering.

Plattegrond van Klarendal in 1875

Dat verandert vanaf 1892, als  veel krotten worden gesaneerd. De ‘woningen’ die er echt slecht aan toe zijn worden gesloopt, zodat er plek vrijkomt voor nieuwe volkswoningbouw. Nieuwe eisen voor woningen – mede dankzij de Woningwet begin 1900 – beginnen langzaam maar zeker hun vruchten af te werpen. Klarendal wordt groter en krijgt vanaf de jaren ’10 zelfs ‘buitenwijken’, zoals de Mussenbuurt en de Vogelwijk. De wijk wordt zelfstandiger en krijgt allerlei eigen voorzieningen, zoals scholen, kerken, groenteboeren, slagerijen, kappers en andere winkeltjes. In 1960 kun je voor een brood terecht bij één van de 32 (!) bakkers en voor een biertje kies je uit 25 cafés.

Centrum van Arnhemse hasjhandel

Na de Tweede Wereldoorlog zijn veel woningen in de wijk al tientallen jaren oud. Verbetering is dan ook zeker gewenst. Helaas is er na de oorlog weinig geld én hoge woningnood, waardoor de woningen goedkoop en slecht worden opgeknapt. Veel Klarendallers kiezen eieren voor hun geld en verlaten de wijk. Ook het in de jaren 60 bedachte saneringsplan van de gemeente om arbeiderswoningen te slopen en te vervangen door flats, valt bij veel wijkbewoners verkeerd. En zo kent Klarendal opnieuw een periode van armoede. Daarom besluit de gemeente, in samenspraak met bewoners, om in de wijk zowel te renoveren als nieuwe woningen te bouwen - zoals de bebouwing in de Nijverheidsbuurt.

Nieuwbouw in Klarendal, 1975

Ondanks de - ietwat trage - vooruitgang in de jaren ’70 en ’80  blijft het onrustig in Klarendal. Zo ontwikkelt de wijk zich tot het centrum van de Arnhemse hasjhandel. De overlast die de drugsverkoop én de aanwezige prostitutie in de wijk met zich meebrengen, leiden in 1989 tot rellen.

Het Modekwartier: het nieuwe Klarendal

Tijd voor echte verandering dus. Die komt er eigenlijk pas vanaf begin deze eeuw. En wel met de ontwikkeling van het Modekwartier. Een initiatief waarbij kunstenaars en creatievelingen de wijk een boost geven. Woningbouwvereniging Volkshuisvesting verbouwt vervallen panden tot ateliers, die kunstenaars tegen een betaalbare prijs kunnen huren. Het resultaat: leegstand verdwijnt en de wijk bloeit op tot de levendige wijk Klarendal die het vandaag de dag is. Ook Willemsen makelaars heeft een steentje bijgedragen aan het ontstaan van het Modekwartier door de panden te verwerven in opdracht van Volkshuisvesting.

Wist je dat het meest herkenbare gebouw van het Modekwartier – nu Station Klarendal – vroeger bij het stationsplein stond? Het voormalig postdistributiekantoor werd in stukken gezaagd en kreeg een nieuwe plek als horeca hotspot in Klarendal. 

Op deze foto van het station kun je rechts het voormalig distributiekantoor goed zien, 1952.

Een wijk voor iedereen

Waar veel woningen in Klarendal lange tijd in bezit zijn van woningcoöperaties, worden ze tegenwoordig steeds vaker verkocht aan particulieren. Een ontwikkeling waardoor de wijk een nieuw publiek aantrekt. De woningen zijn namelijk zeer geschikt voor starters. De afgelopen jaren is de wijk dan ook – mede door de oprichting van het Modekwartier – heel veelzijdig geworden qua bewoners. Een gezellige mix van Klarendallers, kunstenaars, immigranten, studenten en starters. Maar wel met het volkse, gezellige én gemoedelijke karakter dat Klarendal sinds het ontstaan van de wijk kenmerkt. Ook wonen in Klarendal? Bekijk direct het actuele woningaanbod!

Bronnen:

• Vredenburg, J. (2010). Klarendal en het Luthers hofje: Arnhems eerste volkswijk. Uitgeverij Matrijs.
• Volksbuurtmuseum (2023, november). Klarendal in Arnhem. https://volksbuurtmuseum.nl/wp-content/uploads/2023/11/KlarendalDEFa.pdf